ΜΕΞΙΚΟ-ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΤΟΥ ΚΑ ΛΑΜΠΟΚΙΟΥ

"Ήρθαμε μέχρι εδώ από τα βουνά του μεξικάνικου νότου. Είμαστε άντρες, γυναίκες και παιδιά.
Εκπροσωπούμε τις χίλιες 111 ινδιάνικες κοινότητες που είναι στις γραμμές του EZLN (...)
Περπατήσαμε ως εδώ με μία και μόνη σημαία.
Τη σημαία που λέει "Φτάνει πια! Ποτέ πια ένα Μεξικό χωρίς εμάς" (...)
Αν ο Zedillo θέλει την ειρήνη, να τηρήσει το λόγο που έδωσε στους ινδιάνικους λαούς και να αποσύρει τους στρατιώτες του. Αν θέλει τον πόλεμο, εμπρός λοιπόν, οι ζαπατίστας ξέρουμε ν' αγωνιζόμαστε με τιμή και θάρρος, γιατί διαθέτουμε ένα όπλο πολύ ισχυρό, που η κυβέρνηση δεν έχει.
Το όπλο αυτό το λένε αξιοπρέπεια.
Με αυτό το όπλο κανείς και τίποτα δεν μπορεί να μας νικήσει(...)"

Εχουν περάσει δεκα πέντε χρόνια από τότε. Ηταν Πρωτοχρονιά του 1994, όταν η ανθρωπότητα μάθαινε έκπληκτη την ύπαρξη ενός άγνωστου μέχρι τότε επαναστατικού κινήματος, που είχε οργανωθεί στο νοτιοανατολικό Μεξικό κι έφερε την ονομασία «Ζαπατιστικός Εθνικοαπελευθερωτικός Στρατός» (EZLN).
Δεν ήταν μια συνηθισμένη ολιγάριθμη ομάδα που επιχειρούσε με την ένοπλη προπαγάνδα να δείξει στις μάζες το δρόμο του αγώνα, αλλά ένα πραγματικό κίνημα που ξεπρόβαλε κυριολεκτικά από το πουθενά: χιλιάδες ιθαγενείς των υψιπέδων και της ζούγκλας του Τσιάπας, έλεγαν τα πρακτορεία, είχαν καταλάβει επτά πόλεις και κωμοπόλεις της περιοχής, κηρύσσοντας τον πόλεμο στο καθεστώς και δημοσιοποιώντας ένα διεκδικητικό πρόγραμμα 11 σημείων: στέγη, γη, δουλειά, υγεία, εκπαίδευση, τροφή, ελευθερία, ανεξαρτησία, δικαιοσύνη, δημοκρατία και ειρήνη.
Η διαφορά των Ζαπατίστας με τα αντιδραστικά εθνικιστικά κινήματα που μεσουρανούσαν εκείνα τα χρόνια έγινε έτσι αμέσως αντιληπτή. Εξίσου αποκαλυπτικό ήταν το τάιμινγκ της εξέγερσης: την ίδια ακριβώς ημέρα η μεξικανική κυβέρνηση και η άρχουσα τάξη πανηγύριζαν την είσοδο της χώρας στο Βορειοαμερικανικό Σύμφωνο Ελεύθερου Εμπορίου (NAFTA), και κατ' επέκταση στον «Πρώτο Κόσμο».
Υπενθυμίζοντας ότι αυτή η «αναβάθμιση» του Μεξικού σήμανε στην πράξη την οριστική εγκατάλειψη κάθε μεταρρυθμιστικής επαγγελίας (κατάργηση λ.χ. της συνταγματικής προστασίας της συλλογικής κοινοτικής γεωκτησίας), ο EZLN κήρυξε ταυτόχρονα τον πόλεμο στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση. «Το Σύμφωνο Ελεύθερου Εμπορίου», δήλωσε επιγραμματικά ο εκπρόσωπος των εξεγερμένων, subcomandante Μάρκος, «σημαίνει το θάνατο του λαού μας».
Εκτοτε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι: Διαδηλώσεις αλληλεγγύης προς τους Ζαπατίστας στην ίδια την πρωτεύουσα σταμάτησαν την αντεπίθεση του στρατού και υποχρέωσαν την κυβέρνηση ν' αρχίσει διαπραγματεύσεις με τους αντάρτες. Το αποτέλεσμά τους ουδέποτε έγινε σεβαστό από τις αρχές, η διενέργειά τους όμως επέτρεψε στον EZLN όχι μόνο να επιβιώσει, αλλά και να επεκτείνει την πολιτική επιρροή του. Κι αυτό, παρά την ουσιαστική στρατιωτική κατοχή του Τσιάπας από 70.000 στρατιώτες και την οικοδόμηση ενός ένοπλου παρακράτους με αποστολή να τρομοκρατήσει τις εξεγερμένες κοινότητες. Πρακτική που γνώρισε διεθνή δημοσιότητα το Δεκέμβριο του 1997, όταν μια τέτοια παραστρατιωτική συμμορία δολοφόνησε 45 άοπλους ιθαγενείς στο χωριουδάκι Ακτεάλ
Ο διάλογος που αναπτύχθηκε εκεί, ανάμεσα σε συλλογικότητες με αποκλίνουσες απόψεις και προέλευση, συσπειρωμένες όμως στην πάλη για έναν καλύτερο «κόσμο που να χωράει πολλούς κόσμους», ήταν η γενική δοκιμή για την ανάδυση του πολύχρωμου ριζοσπαστικού κινήματος των επόμενων χρόνων σ' ολόκληρη την υφήλιο.
Για τελευταία φορά, οι Ζαπατίστας έγιναν είδηση με την πορεία που οργάνωσαν την άνοιξη του 2001 προς την πρωτεύουσα, ξεσηκώνοντας στο πέρασμά τους την ενθουσιώδη υποστήριξη ιθαγενών κοινοτήτων και κοινωνικών κινημάτων.
Η πανηγυρική είσοδος των εκπροσώπων τους στο κτίριο του ομοσπονδιακού Κοινοβουλίου θεωρήθηκε, τότε, σαν η ολοκλήρωση και το κλείσιμο μιας ολόκληρης διαδρομής. Μιας διαδρομής που ξεκίνησε σιωπηρά στις 17 Νοέμβρη του 1983 με την ίδρυση του EZLN από έξι αγωνιστές της νέας μεξικανικής αριστεράς, για να αγκαλιάσει στην πορεία εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους.

Ξεκινάμε από το σημείο που τα διεθνή ΜΜΕ άφησαν την εξέγερση των Ζαπατίστας: τη μεγάλη πορεία του 2001. Τι έγινε στη συνέχεια;

Μετά την πορεία τους προς την πρωτεύουσα και την κινητοποίηση εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο το μήκος της διαδρομής τους, οι Ζαπατίστας επέστρεψαν στις κοινότητές τους, περι-μένοντας το ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο να ψηφίσει το νόμο για τους ιθαγενείς, η θέσπιση του οποίου αποτελούσε και το βασικό αίτημα της πορείας.

Τον επόμενο μήνα (25.4.2001), και τα τρία βασικά κόμματα του Κοινοβουλίου καταψήφισαν από κοινού το νομοσχέδιο που είχε ετοιμάσει η κοινοβουλευτική Επιτροπή Συμφιλίωσης και Ειρήνευσης και υποστήριζαν οι Ζαπατίστας. Ψήφισαν, αντίθετα, ένα νόμο που στην πράξη καταργεί όλες τις βασικές συμφωνίες που έχουν υπογραφεί ανάμεσα στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση και τον EZLN όσον αφορά τον πολιτισμό και τα δικαιώματα των ιθαγενών. Ακόμη και το Κόμμα Δημοκρατικής Επανάστασης (PRD), που υποτίθεται ότι είναι το κόμμα της αριστεράς στο Μεξικό, συντάχθηκε σ' αυτό το σημείο με τα κόμματα της δεξιάς -το κυβερνητικό Κόμμα Εθνικής Δράσης (ΡΑΝ) και το Θεσμικό Επαναστατικό Κόμμα (PRI), που κυβερνούσε τη χώρα από το 1929 μέχρι το 2000. Αμέσως, 300 δήμοι μη ζαπατιστικοί απ' όλη τη χώρα προσέφυγαν στο Ανώτατο Δικαστήριο κατά του νέου νόμου.Η προσφυγή τους απορρίφθηκε. Εκλεισε έτσι ο κύκλος: και οι τρεις εξουσίες (εκτελεστική, νομοθετική και δικαστική) απέρριψαν τις διεκδικήσεις των ιθαγενών.

Ουσιαστικά, πρόκειται για την ολοκλήρωση μιας διαδικασίας που ξεκίνησε το Δεκέμβριο του 1994 με την ανακήρυξη 30 αυτόνομων ζαπατιστικών δήμων σε μεγάλο μέρος της επικράτειας του Τσιάπας.

Τον Αύγουστο του 2003, ο EZLN προχώρησε στη συγκρότηση ενός ανώτερου βαθμού αυτοδιοίκησης, κατανέμοντας αυτούς τους δήμους σε πέντε «πολιτικοπολιτιστικούς χώρους» με την ονομασία Caracoles (σαλιγκάρια) κι εγκαθιστώντας σε καθέναν μια «Επιτροπή Χρηστής Διακυβέρνησης», που αποτελείται από ανακλητούς εκπροσώπους των δήμων.

Κεντρική επιλογή του EZLN, ήταν ένας διαρκής διάλογος με την κοινωνία που τους στηρίζει. Παράδειγμα, η εκπαίδευση: «Ο Ζαπατισμός είναι παρών σε όλη την έκταση του Τσιάπας, όπου επικρατούν κουλτούρες αρκετά διαφορετικές η μια από την άλλη. Πολιτική του, είναι ο σεβασμός αυτής της διαφορετικότητας. Δεν έχουν φτάξει ένα ενιαίο εκπαιδευτικό σύστημα για όλη τη ζαπατιστική ζώνη. Υπάρχουν πέντε διαφορετικά εκπαιδευτικά συστήματα: άλλο στις κοινότητες Τσοτσίλ των Υψιπέδων, που διακρίνονται για την περιχαράκωσή τους, άλλο στους Τσελτάλ της ζούγκλας, που είναι πολύ πιο ανοιχτοί. Φυσικά υπάρχουν πολλά προβλήματα. Η αναγνώριση της διαφορετικότητας, όμως, ξεκινά από την ίδια την πρακτική».

Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτών της ισορροπίας αποτελεί ο χειρισμός του γυναικείου ζητήματος.

Η γυναικεία απελευθέρωση

«Η κατάσταση της Ινδιάνας», υπενθυμίζει η συνομιλήτριά μας, «είναι κάτι πάνω στο οποίο πρέπει να γίνει πάρα πολλή δουλειά, γιατί με βάση τα παραδοσιακά ήθη κι έθιμα η γυναίκα είναι ακόμη πιο περιθωριοποιημένη μέσα στην ίδια την περιθωριοποίηση των ιθαγενών. Η αλλαγή αυτή όμως πρέπει να στηρίζεται στη δυναμική των ίδιων των τοπικών κοινωνιών. Το 1995-96, πολλές γυναίκες απογοητεύθηκαν φθάνοντας σε κάποια εξεγερμένη κοινότητα και βλέποντας ότι η επαναστατική νομοθεσία του EZLN για τις γυναίκες δεν εφαρμοζόταν κατά γράμμα. "Πού είναι αυτός ο ιδανικός κόσμος, για τον οποίο μιλάνε οι Ζαπατίστας;" Δεν υπάρχει ιδανικός κόσμος, βρισκόμαστε σε μια διαδικασία οικοδόμησης, οι τοπικές κοινωνίες κινούνται κι αλλάζουν με βάση τους δικούς τους ρυθμούς, που διαφέρουν πολύ από τους δικούς μας».

Η εκπαίδευση αποτελεί «ένα διαφωτιστικότατο παράδειγμα όσων έχουν πραγματοποιήσει οι Ζαπατίστας. Μέσα στα επτά χρόνια που έζησα εκεί, υπήρχαν κοριτσάκια που τα γνώρισα τριών χρόνων και τώρα είναι δέκα. Παλιότερα, δεν υπήρχε η παραμικρή πιθανότητα να πάνε σχολείο, να μάθουν να διαβάζουν και να γράφουν -για να μη μιλήσουμε για τα υπόλοιπα. Η μοναδική επιλογή που είχαν στα δέκα τους χρόνια, ήταν να φροντίζουν τα μικρότερα αδέρφια τους. Τα αγόρια μπορούσαν να πάνε σχολείο, τα κοριτσάκια όμως ποτέ. Σήμερα, στις ζαπατιστικές κοινότητες τα κορίτσια πηγαίνουν σχολείο. Σ' εμάς μπορεί να φαίνεται κάτι το φυσιολογικό, όμως για την τοπική κοινωνία συνιστά μια ριζοσπαστική αλλαγή.

Καθοριστικό ρόλο έπαιξε το γεγονός ότι μια γυναίκα μπορεί να οπλοφορεί, ήταν σημαντικότατη αλλαγή. Το γεγονός ότι μια ιθαγενής εγκαταλείπει την οικογένειά της και φεύγει στο βουνό, όπου ζει ανάμεσα σε πολλούς άντρες, είναι ήδη κάτι το ριζοσπαστικό. Οταν αυτή η γυναίκα επιστρέφει στην κοινότητά της, ένοπλη, ένστολη, γνωρίζοντας να γράφει και να διαβάζει, μ' όλην αυτή την πολιτική εκπαίδευση, προκαλεί μια αλλαγή πάρα πολύ σημαντική. Την πρώτη τέτοια αντάρτισσα θα ακολουθήσουν άλλες τέσσερις, ύστερα άλλες πέντε από διπλανό χωριό κ.ο.κ.

Μια άλλη σημαντική αλλαγή, είναι ότι όλες οι αντάρτισσες χρησιμοποιούν αντισυλληπτικά. Κι αυτή την ιδέα αρχίζουν να τη διαδίδουν στις κοινότητες. Εξηγούν στις γυναίκες ότι στο χέρι τους είναι ν' αποκτήσουν ή όχι παιδί. Κάτι αδιανόητο πριν από μερικά χρόνια! Πρόκειται κι εδώ για αποτέλεσμα της επιρροής των ανταρτισσών, αλλά και όλης αυτής της επαφής με την κοινωνία των πολιτών, του ανοίγματος των ιθαγενών κοινοτήτων προς αυτό που συμβαίνει στο υπόλοιπο Μεξικό.

Χωρίς αμφιβολία, οι Ζαπατίστας υπήρξαν κάποτε το επαναστατικό κίνημα με την προνομιακότερη κάλυψη από τα ΜΜΕ. Η κατάσταση αυτή έχει αλλάξει εδώ και καιρό. Απασχολημένα με άλλες -σαφώς αιματηρότερες- αναμετρήσεις, τα διεθνή μέσα δεν δείχνουν πια ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ένα κίνημα που θέλει περισσότερο να οικοδομήσει παρά να καταστρέψει.

-------------------------------------------------------------------

ΕΠΙΣΚΕΦΘΕΙΤΕ

Ejercito Zapatista de Liberaciόn Nacional (http://www.ezln.org).